Αιτίες, παράγοντες κινδύνου και πρόληψη

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου

1. Ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV): Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας (99%) προκαλούνται από μια ομάδα ιών που ονομάζονται ιοί των ανθρώπινων θηλωμάτων ή HPV (Human Papilloma Virus). Τη δεκαετία του 1980 συσχετίστηκε η λοίμωξη από HPV με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και το 1996 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνώρισε ότι ο HPV είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. 

Υπάρχουν περισσότεροι από 150 τύποι HPV, συμπεριλαμβανομένων των HPV 16 και HPV 18 που είναι υπεύθυνοι για την πρόκληση περισσότερων από το 70% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο HPV μεταδίδεται εύκολα κατά τη σεξουαλική επαφή, και περίπου το ήμισυ όλων των σεξουαλικά ενεργών ατόμων μολύνονται με έναν ή περισσότερους τύπους HPV σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Στις περισσότερες γυναίκες που έχουν προσβληθεί από τον ιό HPV, η λοίμωξη θα περάσει χωρίς να δημιουργηθεί κάποιο πρόβλημα, αλλά σε ορισμένες η λοίμωξη θα επιμείνει και θα εξελιχθεί σε καρκίνο του τραχήλου, συχνά σε περισσότερο από δέκα χρόνια από την αρχική μόλυνση.

Μερικοί τύποι του HPV των γεννητικών οργάνων μπορεί να προκαλέσουν κονδυλώματα στα γεννητικά όργανα ή γύρω από αυτά, αλλά και στον πρωκτό των γυναικών και των ανδρών. Στις γυναίκες τα κονδυλώματα μπορεί να δημιουργηθούν και εσωτερικά στον τράχηλο και στον κόλπο. Τα κονδυλώματα θα εξελιχθούν πολύ σπάνια σε καρκίνο, για αυτό και οι τύποι του HPV που τα προκαλούν χαρακτηρίζονται ως «χαμηλού κινδύνου».

Αντιθέτως, οι «υψηλού κινδύνου» τύποι του HPV (HPV 16 και 18) μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο με την παροδο του χρόνου. Η επίμονη λοίμωξη από αυτούς τους τύπους του ιού μπορεί να οδηγήσει σε προκαρκινικές αλλοιώσεις, οι οποίες εάν δεν θεραπευτούν εγκαίρως θα εξελιχθούν σε διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, δηλαδή σε καρκίνο ο οποίος μπορεί να εξαπλωθεί και στα γύρω όργανα. Αυτή η διαδικασία, από τη μόλυνση μέχρι την ανάπτυξη διηθητικού καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, συνήθως διαρκεί 10-15 χρόνια.

2. Εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα: Γυναίκες που έχουν μολυνθεί από HPV και των οποίων το ανοσοποιητικό σύστημα έχει εξασθενήσει (λόγω καπνίσματος, κακής διατροφής, λήψης ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων ή λοιμώξεων από HIV/AIDS) έχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

3. Λοιμώξεις από άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ): Γυναίκες με ΣΜΝ όπως χλαμύδια, γονόρροια, σύφιλη ή HIV/AIDS έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

4. Κάπνισμα: Οι γυναίκες που καπνίζουν είναι περισσότερο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο τραχήλου της μήτρας εκ πλακωδών κυττάρων από τις γυναίκες που δεν καπνίζουν.

5. Αντισυλληπτικά χάπια: Μακροπρόθεσμα (για περισσότερο από δέκα χρόνια) η χρήση του αντισυλληπτικού χαπιού έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο, ο κίνδυνος μειώνεται μόλις οι γυναίκες σταματήσουν τα αντισυλληπτικά χάπια και μετά από δέκα χρόνια από τη διακοπή τους, ο κίνδυνος είναι ο ίδιος σαν να μην τα είχαν πάρει ποτέ.

6. Τεκνοποίηση: Γυναίκες οι οποίες έχουν κάνει αρκετά παιδιά έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Επίσης, γυναίκες οι οποίες έκαναν αρκετά νέες παιδί (17 ετών ή νεότερες) έχουν διπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε σύγκριση με τις γυναίκες που απέκτησαν το πρώτο τους παιδί μετά την ηλικία των 25 ετών.

Πρόληψη

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας προλαμβάνεται!

Με τον εμβολιασμό κατά του ιού HPV (πρωτογενής πρόληψη) και τον τακτικό προσυμπτωματικό έλεγχο (δευτερογενής πρόληψη),  η γυναίκα προστατεύεται από την θανατηφόρα αυτή νόσο.

Σήμερα, σε διάφορες χώρες του κόσμου υπάρχουν προγράμματα εμβολιασμού και πληθυσμιακών προσυμπτωματικών ελέγχων (screening), ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχοντας υιοθετήσει μία Παγκόσμια Στρατηγική για την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου της μήτρας, καλεί τους αρμόδιους διεθνείς και τοπικούς φορείς να συντονίσουν τις προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Η στρατηγική περιλαμβάνει εμβολιασμό, προσυμπτωματικό έλεγχο με εξετάσεις υψηλής ακριβείας και θεραπεία στην περίπτωση προκαρκινικών αλλοιώσεων ή καρκίνου

Διαβάσε περισσότερα εδώ: 

https://www.who.int/news-room/events/detail/2020/11/17/default-calendar/launch-of-the-global-strategy-to-accelerate-the-elimination-of-cervical-cancer.

Εμβολιασμός: Τα εμβόλια για τον HPV προστατεύουν από HPV λοιμώξεις που προκαλούν κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων και καρκίνο τραχήλου της μήτρας. Εκτός από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, προστατεύουν επίσης και από τους καρκίνους του στοματοφάρυγγα, του πρωκτού και του πέους.
Ιδανικά, ο εμβολιασμός για τον HPV πρέπει να γίνεται σε μικρή ηλικία πριν από την έναρξη των σεξουαλικών επαφών και την έκθεση στον ιό. Επιπλέον, έχει δειχθεί ότι σε άτομα μικρής ηλικίας, η δημιουργία αντισωμάτων από τον εμβολιασμό είναι πολύ μεγαλύτερη.
Διεθνώς υπάρχουν διαφορετικά είδη εμβολίων που προλαμβάνουν λοιμώξεις από διαφορετικούς τύπους του ιού όπως το εννιαδύναμο εμβόλιο που προστατεύει από 9 διαφορετικούς τύπους του ιού (6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58). Στην Ελλάδα ο εμβολιασμός των γυναικών για τον HPV περιλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού από το 2008. Πλέον, σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, ο εμβολιασμός συστήνεται σε αγόρια και κορίτσια ηλικίας 9-15 ετών σε 2 δόσεις και από την ηλικία των 15-18 σε 3 δόσεις. Επιπρόσθετα, ο εμβολιασμός συστήνεται σε ομάδες ατόμων υψηλού κινδύνου ηλικίας 18-26 ετών που περιλαμβάνουν συγκεκριμένους πληθυσμούς όπως για παράδειγμα άτομα με ανοσοκαταστολή, λοίμωξη HIV, αυτοάνοσα νοσήματα και άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες. Ειδικά για τις ομάδες υψηλού κινδύνου ο εμβολιασμός είναι δωρεάν και καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία χωρίς περιορισμούς.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το εμβόλιο για τον HPV δεν προστατεύει από όλους τους HPV τύπους υψηλού κινδύνου και δεν θεραπεύει υφιστάμενες λοιμώξεις ή αλλοιώσεις του τραχήλου της μήτρας. Για τον λόγο αυτό ο προληπτικός έλεγχος είναι απαραίτητος ανεξάρτητα από τον εμβολιασμό.

Προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου τραχήλου της μήτρας

Οι προκαρκινικές βλάβες και τα πρώιμα στάδια του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας συνήθως δεν παρουσιάζουν συμπτώματα.  Ως εκ τούτου, ο προσυμπτωματικός έλεγχος των γυναικών είναι πολύ σημαντικός, ώστε να γίνει η κατάλληλη διαχείριση αυτών με βάση τον κίνδυνο που έχουν να εμφανίσουν καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας.

Η κυτταρολογική εξέταση Παπανικολάου (Pap test) έχει αποτελέσει τη μέθοδο προσυμπτωματικού ελέγχου των γυναικών από το 1950. Εντούτοις, ένα  φυσιολογικό αποτέλεσμα στο Pap test δεν σημαίνει πάντοτε ότι η γυναίκα δεν διατρέχει κανέναν κίνδυνο ανάπτυξης ή ακόμα ότι δεν έχει τη νόσο καθότι μελέτες έχουν δείξει ότι έως και το 1/3 των περιστατικών καρκίνου τραχήλου μήτρας μπορεί να εμφανιστεί σε γυναίκες με φυσιολογικό Pap test.

Η έρευνα του καθηγητή  Zur Hausen (για την οποία πήρε Nobel το 2008), ανέδειξε τον ρόλο των υψηλού κινδύνου ιών του ανθρωπίνου θηλώματος (High Risk Human Papillomavirus) ως αιτιολογικού παράγοντα του καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Η έρευνα αυτή αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη  εμβολίου και του HPV μοριακού test στον προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών.

Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) είναι ένας πολύ κοινός ιός που μπορεί να μεταδοθεί με δερματική ή σεξουαλική επαφή. Υπολογίζεται ότι 8 στις 10 γυναίκες θα έχουν μολυνθεί από έναν τύπο του ιού HPV μέχρι την ηλικία των 50 ετών. Από τους 40 τύπους του ιού HPV που αφορούν στον άνθρωπο, μία υποομάδα (περίπου 14 τύποι) θεωρείται υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη προκαρκινικών αλλοιώσεων που θα εξελιχθούν σε καρκίνο τραχήλου της μήτρας όταν η λοίμωξη επιμένει και δεν είναι παροδική.   Μεταξύ αυτών, οι HPV 16 και HPV 18 είναι οι πιο υψηλού κινδύνου τύποι, καθώς ευθύνονται περίπου για το 70% των περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Επομένως, δεν διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όλες οι γυναίκες που είναι θετικές στον ιό HPV.

Σήμερα, οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας που έχουν εκδοθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αλλά και από Επιστημονικές εταιρείες σε Ευρώπη και Αμερική, συνιστούν προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών με HPV DNA test για ιούς υψηλού κινδύνου. Πιο συγκεκριμένα, ο προσυμπτωματικός έλεγχος με το HPV DNA test συνιστάται σε γυναίκες ηλικίας 30 ετών και άνω, ενώ στις μικρότερες ηλικίες όπου οι παροδικές HPV λοιμώξεις είναι πολύ συχνές, συνιστάται το Pap test.

H διαφορά του Pap test από το HPV DNA test είναι ότι το Pap test ελέγχει την παρουσία μη φυσιολογικών κυττάρων στο δείγμα, ενώ το HPV DNA test ελέγχει την παρουσία του DNA των υψηλού κινδύνου τύπων HPV, διαχωρίζοντας επιπλέον τους πιο επικίνδυνους τύπους 16 και 18. Ένα αρνητικό HPV DNA test διασφαλίζει τη γυναίκα ότι έχει πολύ χαμηλό κίνδυνο να νοσήσει ενώ ένα θετικό αποτέλεσμα απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση ανάλογα με τον τύπο του ιού που ανιχνεύθηκε. Από πρακτικής άποψης και τα δύο τεστ μπορούν να γίνουν συγχρόνως στο ίδιο δείγμα με την ίδια λήψη (co-testing). 

Καθώς οι HPV λοιμώξεις είναι πολύ συχνό σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα και μόνο κάποιες από αυτές θα οδηγήσουν σε προκαρκινικές βλάβες και καρκίνο, ενώ οι περισσότερες θα αντιμετωπισθούν από το ανοσοποιητικό σύστημα, είναι σημαντικό το HPV τεστ που θα χρησιμοποιηθεί στον προσυμπτωματικό έλεγχο να ανιχνεύει αποκλειστικά τους HPV ιούς υψηλού κινδύνου και να έχει την κατάλληλη ένδειξη προς χρήση από ισχυρούς ρυθμιστικούς οργανισμούς όπως ο FDA, ώστε να υποστηρίζεται από τα αποτελέσματα καλά σχεδιασμένων και ισχυρών κλινικών μελετών.

Tο HPV DNA test μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε μόνο του είτε συνδυαστικά με το Pap test και αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ.

Βιβλιογραφία

1. CDC. Vaccines and Immunizations. Human Papillomavirus Last accessed June 2023 at http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/hpv.html
2. World Health Organization. Human papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Last accessed June 2023 at http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs380/en/
3. National Cancer Institute: SEER+ Cancer Statistics Review 1975-2010. Last accessed June 2023 at http://seer.cancer.gov/archive/csr/1975_2010/results_merged/topic_survival.pdf
4. Macmillan cancer support. About cervical cancer. https://www.macmillan.org.uk/cancer-information-and-support/cervical-cancer
5. Cancer research UK. Types of cervical cancer. Last accessed June 2023 at http://www.cancerresearchuk.org/aboutcancer/type/cervical-cancer/about/types-of-cervical-cancer
6. American Cancer Society. About Cervical Cancer. https://www.cancer.org/cancer/types/cervical-cancer/about.html
7. National Cancer Institute. HPV and cancer. Last accessed June 2023 at http://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/infectious-agents/hpv-fact-sheet
8. Mayo clinic. Cervical cancer risk factors. Last accessed June 2023 at https://cdn.prod-carehubs.net/n1/802899ec472ea3d8/uploads/2014/10/Cervical-Cancer-Whos-at-Risk.mp3
9. Macmillan cancer support. Causes and risk factors. Last accessed June 2023 at http://www.macmillan.org.uk/information-and-support/cervical-cancer/diagnosing/causes-and-risk-factors/potential-causes-of-cancer
10. Cancer Research UK. Cervical cancer risks and causes https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cervical-cancer/risks-causes
11. Canadian Cancer Society.Cervical cancer https://cancer.ca/en/cancer-information/cancer-types/cervical
12. Mayo clinic. Cervical cancer vaccine: Who needs it, how it works. Last accessed June 2023 at http://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/sexual-health/in-depth/cervical-cancervaccine/art-20047292
13. Mayo clinic. Cervical cancer. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cervical-cancer/symptoms-causes/syc-20352501
14. Macmillan cancer support.Symptoms of cervical cancer https://www.macmillan.org.uk/cancer-information-and-support/stories-and-media/booklets/symptoms-of-cervical-cancer-easy-read#e=0
15. Jo’s trust. Symptoms of cervical cancer. Last accessed June 2023 at https://www.jostrust.org.uk/information/cervical-cancer/about-cervical-cancer/symptoms
16. Mayo clinic. Colposcopy. Last accessed June 2023 at http://www.mayoclinic.org/tests-procedures/colposcopy/basics/definition/prc-20014027
17. Mayo clinic. Cervical cancer diagnosis-treatment. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cervical-cancer/diagnosis-treatment/drc-20352506
18. National Cancer Institute. Cervical cancer treatment. Last accessed June 2023 at http://www.cancer.gov/types/cervical/patient/cervical-treatment-pdq#link/stoc_h2_1
19. National Cancer Institute. Targeted cancer therapies https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/targeted-therapies
20. Screening preventable cancer risks: evidence from a nationwide audit in Sweden. J Natl. Cancer Inst. 2008: 100(9): 622-629.
21. www.nobelprize.org/prizes/medicine/2008/hausen/facts
22. HPV Society https://www.hpvsociety.gr/hpv/gia-to-koino/oi-isxyouses-endeikseis
23. Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/emboliasmoi/ethniko-programma-emboliasmwn-epe-paidiwn-kai-efhbwn/11252-programma-emboliasmwn-paidiwn-efhbwn-2023
24. European guidelines for quality assurance in cervical cancer screening. Summary of the supplements on HPV screening and vaccination. von Karsa et al., Papillomavirus Research 2015 (1):22-31.
25. Screening for Cervical Cancer US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. Curry et al., JAMA 2018, 320(7):674-686.
26. Secondary prevention of cervical cancer: ASCO resource-stratified clinical practice guidelines Jeronimo et al, JGO, 2016; 12;3(5):635-657.
27. WHO. Cervical cancer elimination initiative https://www.who.int/initiatives/cervical-cancer-elimination-initiative#cms
28. https://www.wcrf.org/cancer-trends/cervical-cancer-statistics/
29. Doorbar J et al, Rev Med Virol. 2015;25 (1): 2-23
30. De Sanjose S et al. Lancet Oncol.2010
31. Munoz N et al. Int J Cancer. 2004
32. Chesson HW et al. Sex Transm Dis. 2014;41(11): 660-664
33. Leyden WA et al. J Natl Cancer Inst. 2005;97 (9):675-683
34. Andrae B et al. J Natl Cancer Inst. 2008;100 (9): 622-629
35. http://hpvtest.gr/